Słownik dostępności

Komunikacja i język

AAC (komunikacja wspomagająca i alternatywna) – zbiór metod umożliwiających lub ułatwiających porozumiewanie się osobom z ograniczoną lub całkowicie utraconą mową. Wykorzystuje formy graficzne (piktogramy, symbole), manualne (gesty, język migowy) oraz przestrzenno-dotykowe (przedmioty). AAC to sposób mówienia bez słów – dzięki obrazkom, gestom i przedmiotom każdy może wyrazić swoje myśli i potrzeby.

Alfabet Braille’a – system pisma punktowego stworzony dla osób niewidomych i słabowidzących. Opiera się na sześciu wypukłych punktach, których różne układy odpowiadają literom, cyfrom i znakom specjalnym. Braille to alfabet „czytany palcami”, pozwalający osobom niewidomym samodzielnie czytać i pisać.

Alfabet Lorma – dotykowy system przekazywania liter i słów, stosowany przez osoby głuchoniewidome. Polega na wykonywaniu punktów, linii i ruchów na dłoni rozmówcy. Lorm to język dłoni – delikatne znaki na ręce, które pozwalają osobom głuchoniewidomym rozmawiać bez barier.

ETR (easy to read) – tekst łatwy do czytania i rozumienia, przygotowany w prostych słowach i często z ilustracjami. ETR to informacje napisane „bez trudnych słów”, by każdy mógł je znaleźć, przeczytać i pojąć.

PJM (polski język migowy) – naturalny język wizualno-przestrzenny, którym posługują się osoby Głuche w Polsce. PJM to pełnoprawny język – nie wersja polskiego, ale własny system znaków i gramatyki.

Prosty język – forma pisania, w której tekst jest jasny, krótki i bez trudnych sformułowań. To mówienie „wprost na papierze”, by każdy mógł zrozumieć.

System językowo-migowy (SJM) – sposób porozumiewania się łączący znaki języka migowego z polską gramatyką. To most między językiem migowym a polskim, ułatwiający kontakt osobom słyszącym z niesłyszącymi.

Technologie wspierające i narzędzia dostępnościowe

Audiodeskrypcja – technika opisu słownego elementów wizualnych, umożliwiająca osobom niewidomym odbiór treści wizualnych. Audiodeskrypcja to opowieść o tym, co widać – dzięki niej osoby niewidome „widzą” oczami narratora.

Czarnodruk – zwykłe publikacje drukowane na płasko, w odróżnieniu od pisma Braille’a. To „zwykła książka” – dla osób widzących.

Czytnik ekranu – program komputerowy odczytujący na głos lub w alfabecie Braille’a treści wyświetlane na ekranie. Czytnik ekranu to głos, który czyta zawartość komputera lub telefonu, pomagając w obsłudze.

Grafika dotykowa (tyflografika) – obraz przedstawiony w formie wypukłej, możliwy do odczytania palcami. To rysunek, który można „zobaczyć dotykiem”.

Kontrast – różnica jasności między tłem a tekstem lub obrazem. To „odcięcie kolorem”, które sprawia, że coś jest wyraźnie widoczne.

Napisy dla niesłyszących – transkrypcja dialogów i istotnych dźwięków w filmach, programach lub materiałach wideo. Napisy dla niesłyszących pokazują nie tylko słowa, ale i dźwięki – tak, by każdy mógł śledzić akcję.

Pętla indukcyjna – instalacja poprawiająca jakość dźwięku dla osób z aparatami słuchowymi. To „niewidzialny kabel”, który przekazuje głos bez zakłóceń.

Speech to text – technologia zmieniająca mowę na zapis tekstowy w czasie rzeczywistym. To „piszące ucho” – słucha i od razu zapisuje słowa.

Syntezator mowy – program zamieniający tekst na głos sztucznego lektora. To komputer, który „czyta na głos” to, co jest napisane.

System FM – urządzenie przesyłające głos na odległość bez kabli, prosto do aparatu słuchowego. To „mikrofon na uszy”, który wzmacnia głos i usuwa szumy.

Tekst alternatywny – opis elementu graficznego na stronie lub w dokumencie. To zdanie ukryte w kodzie – zamiast obrazka czytnik ekranu odczyta jego treść.

Tekst w druku powiększonym – publikacja z większą czcionką i odstępami między wierszami. To tekst „na dużych literach”, wygodny do czytania dla osób słabowidzących.

Tyflomapa – wypukła mapa budynku lub przestrzeni, przygotowana dla osób niewidomych. To plan, który „czyta się palcami”, by łatwiej znaleźć drogę.

Dostępność – rodzaje i zasady

Deklaracja dostępności – dokument informujący, czy dana strona internetowa, aplikacja lub budynek są przyjazne osobom z niepełnosprawnościami. To „raport o dostępności”, który każdy podmiot publiczny musi opublikować.

Dostęp alternatywny – możliwość skorzystania z budynku czy informacji, ale z pomocą drugiej osoby lub w sposób pośredni. To „plan B”, gdy pełna samodzielność nie jest możliwa.

Dostępność architektoniczna – stopień dostosowania przestrzeni fizycznej do potrzeb osób z różnymi ograniczeniami sprawności. Dostępność architektoniczna to projektowanie tak, by każdy mógł swobodnie korzystać z budynków i przestrzeni.

Dostępność cyfrowa – zapewnienie możliwości korzystania z zasobów cyfrowych przez wszystkich użytkowników, w tym osoby z niepełnosprawnościami. Dostępność cyfrowa to strony i aplikacje, z których każdy może korzystać, bez barier technicznych.

Dostępność komunikacyjno-informacyjna – rozwiązania zapewniające zrozumiały przekaz informacji w różnych formatach. To przygotowanie wiadomości tak, by każdy mógł je zrozumieć, bez względu na sposób komunikacji.

Racjonalne usprawnienia – indywidualne modyfikacje środowiska pracy lub nauki, ułatwiające pełne uczestnictwo osób z niepełnosprawnościami. To małe zmiany, które robią wielką różnicę i dają równe szanse wszystkim.

Pojęcia społeczne

Ableizm – uprzedzenia i dyskryminacja wobec osób z niepełnosprawnościami, wynikające z przekonania, że pełna sprawność jest normą i wartością nadrzędną. To patrzenie na osoby z niepełnosprawnościami przez pryzmat ograniczeń zamiast możliwości.

Autyzm/ spektrum autyzmu – zespół cech rozwojowych wpływających na sposób odbierania bodźców, komunikowania się i funkcjonowania społecznego. Autyzm to inny sposób postrzegania świata – każdy w spektrum jest wyjątkowy.

Deinstytucjonalizacja – proces przenoszenia opieki i wsparcia z dużych instytucji do środowiska lokalnego. To zmiana, dzięki której osoby z niepełnosprawnościami mogą żyć bliżej domu i wśród społeczności.

Dysleksja – specyficzne trudności w nauce czytania i pisania, niezależne od inteligencji. Dysleksja to inny sposób pracy mózgu – czasem litery „tańczą”, ale wiedza i pomysły zostają.

Głuchoniewidomy – osoba z jednoczesnym poważnym uszkodzeniem wzroku i słuchu. Ktoś, kto słabo widzi i słyszy, korzysta z wyjątkowych form komunikacji.

Głuchy (pisane wielką literą) – osoba utożsamiająca się z kulturą i językiem Głuchych, dla której polski język migowy jest językiem ojczystym. To członek mniejszości językowej, a nie tylko medyczna diagnoza.

Inkluzja – proces włączania wszystkich osób w życie społeczne, edukacyjne i zawodowe. Inkluzja to pewność, że każdy ma swoje miejsce i równe szanse.

Model społeczny niepełnosprawności – podejście, które mówi, że niepełnosprawność wynika głównie z barier w otoczeniu, a nie tylko ze stanu zdrowia. To patrzenie na świat tak: „to nie człowiek ma problem, tylko środowisko jest źle zaprojektowane”.

Neuroróżnorodność – idea, że ludzie różnią się między sobą także sposobem myślenia, odczuwania i uczenia się. To uznanie, że mózgi też są różnorodne – i każdy ma swoje mocne strony.

Osoba głucha – każdy, kto nie słyszy, niezależnie od tego, czy identyfikuje się z kulturą Głuchych, czy nie. To pojęcie szersze niż „Głuchy”.

Osoba ze szczególnymi potrzebami – ktoś, kto w konkretnej sytuacji potrzebuje dodatkowych działań lub środków, by móc w pełni uczestniczyć w życiu społecznym. To nie zawsze niepełnosprawność – czasem chwilowe trudności.

Osoba z niepełnosprawnością – ktoś, kto z powodu trwałego ograniczenia zdrowotnego napotyka bariery w codziennym życiu. To człowiek, który przy odpowiednim wsparciu może uczestniczyć we wszystkim na równi z innymi.

Wykluczenie społeczne – sytuacja, gdy ktoś nie może w pełni uczestniczyć w życiu społecznym, np. z powodu niepełnosprawności czy ubóstwa. To „bycie poza wspólnotą”.

Rozwiązania techniczne i architektoniczne

Altar – stanowisko samoobsługowe w przestrzeni publicznej, dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Altar to wygodne miejsce, gdzie można samodzielnie załatwić sprawy urzędowe.

Balustrada ochronna – element zabezpieczający przed upadkiem na schodach, rampach czy podestach. Balustrada daje pewność i bezpieczeństwo podczas poruszania się.

Krzesełko ewakuacyjne – specjalny sprzęt umożliwiający szybkie i bezpieczne przetransportowanie osób z niepełnosprawnością ruchową podczas ewakuacji z budynków. To krzesło na kółkach jest sprzętem, który pomaga opuścić miejsce zagrożenia nawet po schodach.

Kontrastowe oznaczenia – znaki w intensywnych kolorach ułatwiające orientację osobom słabowidzącym. Wyraźne kolory pomagają łatwo dostrzec ważne miejsca i krawędzie.

Linie naprowadzające – wypukłe pasy prowadzące osoby niewidome w określone miejsce. To „ścieżki pod stopami”, które pokazują drogę.

Podjazd – pochylnia umożliwiająca wjazd wózków i transport towarów. Podjazd zastępuje schody i likwiduje bariery.

Przestrzeń manewrowa – odpowiednio duża powierzchnia, potrzebna np. osobie na wózku do swobodnego obrócenia się i wykonania manewru. To „miejsce na ruch bez przeszkód”.

Toaleta dostosowana – łazienka zaprojektowana tak, aby mogły korzystać z niej osoby z różnymi niepełnosprawnościami. To toaleta z poręczami, odpowiednią wysokością sprzętów i miejscem na wózek.

Usługi i wsparcie

Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością – osoba pomagająca w codziennych czynnościach zgodnie z indywidualnymi potrzebami. Asystent to ktoś, kto wspiera, ale nie odbiera samodzielności.

Pies asystujący – specjalnie wyszkolony pies wspierający osobę z niepełnosprawnością w codziennym funkcjonowaniu. To wierny pomocnik, który daje niezależność.

Przedprzewodnik – zestaw informacji pomagających przygotować się do wydarzenia lub wizyty w nowym miejscu. To „ściąga przed wizytą”, szczególnie pomocna dla osób w spektrum autyzmu.