Warto wiedzieć

EUROPEJSKI AKT O DOSTĘPNOŚCIPOLSKI AKT O DOSTĘPNOŚCI

Europejski Akt o Dostępności (EAA) i jego wdrożenie w Polsce

Dlaczego powstał Europejski Akt o Dostępności?

Osoby z niepełnosprawnościami – w tym niewidome, słabowidzące, głuche czy osoby z trudnościami motorycznymi – wciąż napotykają bariery w dostępie do produktów i usług. Strony internetowe bywają nieczytelne dla czytników ekranu, bankomaty mają jedynie dotykowy interfejs bez alternatywy głosowej, a e-książki często nie współpracują z programami powiększającymi. W każdym kraju Unii Europejskiej regulacje były inne, co utrudniało życie użytkownikom i prowadziło do chaosu na rynku.

Aby to uporządkować, Unia przyjęła w 2019 r. Dyrektywę 2019/882, znaną jako Europejski Akt o Dostępności (EAA). To dokument, który ustala wspólne dla całej UE minimalne wymagania dostępności wobec wybranych produktów i usług. Jego stosowanie zaczyna się od 28 czerwca 2025 r.

Co obejmuje EAA?

EAA nie dotyczy wszystkiego, lecz skupia się na obszarach, które mają największy wpływ na życie codzienne. Chodzi o:

sprzęt i oprogramowanie komputerowe, w tym systemy operacyjne,
smartfony i tablety,
bankowość detaliczną, w tym bankomaty i aplikacje mobilne,
handel elektroniczny – sklepy internetowe i aplikacje zakupowe,
książki elektroniczne i czytniki e-booków,
terminale samoobsługowe, takie jak biletomaty czy urządzenia check-in na lotniskach,
usługi transportu pasażerskiego – przede wszystkim informacje o rozkładach i sprzedaż biletów,
usługi łączności elektronicznej (np. telefonia, komunikatory),
wybrane elementy usług audiowizualnych – np. dostępne menu czy funkcje sterowania.

Warto podkreślić, że EAA nie opisuje szczegółowych rozwiązań technicznych. Zamiast tego mówi: produkt czy usługa musi być dostępna w taki sposób, aby mogła z niej korzystać także osoba z niepełnosprawnością. Jak to osiągnąć – to już zadanie producentów i usługodawców.

Co to znaczy „dostępność” według EAA?

Dyrektywa posługuje się pojęciem wymagań funkcjonalnych. Oznacza to, że produkt powinien być:

postrzegalny – np. informacje wizualne muszą mieć swoje odpowiedniki głosowe lub dotykowe,
operowalny – użytkownik musi móc obsługiwać interfejs także bez myszy, np. za pomocą klawiatury,
zrozumiały – komunikaty powinny być jednoznaczne, a błędy jasno wyjaśnione,
solidny – produkt powinien współpracować z technologiami asystującymi, takimi jak czytniki ekranu czy linijki brajlowskie.

Norma EN 301 549 – techniczne rozwinięcie EAA

Skoro EAA mówi ogólnie o „dostępności”, to jak sprawdzić, czy produkt naprawdę jest zgodny? Tutaj pojawia się EN 301 549 – europejska norma techniczna, którą można traktować jako podręcznik wdrożeniowy.

Norma ta zawiera m.in.:

wymagania dla stron i aplikacji internetowych (tu odwołuje się do międzynarodowego standardu WCAG 2.1, poziom AA),
wymagania dla oprogramowania desktopowego i mobilnego,
zasady dla sprzętu komputerowego (np. możliwość podłączenia urządzeń wspomagających, dostępność klawiatury),
wymagania dla terminali samoobsługowych (np. obsługa przez osoby niewidome),
kryteria dotyczące dokumentów elektronicznych.

Przykład: EN 301 549 mówi, że wszystkie interfejsy muszą być dostępne z klawiatury, a wszelkie multimedia muszą oferować napisy lub alternatywy. Dzięki temu norma stanowi praktyczną instrukcję dla producentów i zamawiających.

Wdrożenie w Polsce – Polski Akt o Dostępności (PAD)

Każdy kraj UE musiał dostosować swoje prawo do EAA. W Polsce powstała w tym celu ustawa z 26 kwietnia 2024 r. o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze. W praktyce nazywa się ją Polskim Aktem o Dostępności (PAD).

Ustawa określa, że:

obowiązki spoczywają na producentach, importerach, dystrybutorach i usługodawcach,
konsumenci mogą zgłaszać skargi na brak dostępności,
nadzór nad rynkiem sprawują różne instytucje – np. PFRON przyjmuje i przekazuje skargi, Rzecznik Finansowy zajmuje się usługami finansowymi, a Minister Cyfryzacji odpowiada za e-handel,
organy nadzorcze mogą nakazać poprawki, nałożyć kary pieniężne, a w skrajnych przypadkach zakazać sprzedaży czy świadczenia usługi.

Wyjątki i problemy praktyczne

Nie wszystkie firmy są objęte tymi samymi obowiązkami.

Mikroprzedsiębiorcy świadczący usługi zostali częściowo zwolnieni z wymagań.
Można też powołać się na tzw. nieproporcjonalne obciążenie, czyli sytuację, gdy dostosowanie byłoby niewspółmiernie kosztowne albo zmieniłoby całkowicie charakter usługi.

Jednak – i to bardzo ważne – takie zwolnienia muszą być rzetelnie udokumentowane. Ogólnikowe stwierdzenie „to zbyt drogie” nie wystarczy i może zostać zakwestionowane.

Krytyczna analiza – mocne i słabe strony

Mocne strony:

ujednolicenie wymagań w całej UE, co sprzyja jednolitemu rynkowi,
wprowadzenie realnych sankcji (kary, zakaz sprzedaży),
jasne powiązanie z normą EN 301 549, która daje konkretne kryteria,
możliwość korzystania przez osoby z niepełnosprawnościami z tych samych usług w różnych krajach.

Słabe strony i wyzwania:

małe firmy mogą mieć trudności finansowe i kadrowe w spełnieniu wymagań,
brak wystarczającej liczby ekspertów od testowania dostępności w Polsce,
ryzyko nadużywania klauzuli „nieproporcjonalnego obciążenia”,
pokusa korzystania z „nakładek” czy automatycznych narzędzi (AI), które obiecują szybkie rozwiązania, ale w praktyce często zawodzą i nie zastępują naprawy kodu źródłowego.

Co to oznacza dla uczelni?

Uczelnie w Polsce i całej UE powinny uwzględniać EAA i PAD w swojej działalności:

przy zamówieniach sprzętu i oprogramowania,
przy wyborze systemów e-learningowych i bibliotek cyfrowych,
przy tworzeniu dokumentów elektronicznych (np. sylabusów, publikacji),
przy zapewnianiu dostępności terminali samoobsługowych na kampusie.

Dostosowanie wymagań to nie tylko kwestia zgodności z prawem, ale też reputacji uczelni jako instytucji inkluzywnej.

Źródła:

Dyrektywa (UE) 2019/882 (EAA), EUR-Lex.
Ustawa z 26 kwietnia 2024 r. (Dz.U. 2024 poz. 731).
ETSI EN 301 549 v3.2.1 – norma techniczna dotycząca dostępności ICT.
NHS Service Manual – krytyka „nakładek” dostępnościowych.
WebAIM „Million Report” – analiza najczęstszych błędów dostępności na stronach internetowych.

Polski Akt o Dostępności – wprowadzenie dla użytkowników i instytucji

Polski Akt o Dostępności jest ustawą, która wdraża do polskiego systemu prawnego unijny Europejski Akt o Dostępności. Ustawa ta wprowadza szczegółowe obowiązki dla producentów i usługodawców, aby ich produkty i usługi były dostępne dla osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Poniższy tekst przedstawia szczegółowo, jakie branże i podmioty są objęte tymi regulacjami, jakie okresy przejściowe przewidziano na wdrożenie zmian oraz w jaki sposób można zgłaszać skargi i zawiadomienia dotyczące braku dostępności. Tekst kończy się praktyczną instrukcją krok po kroku, która może pomóc każdej osobie chcącej zareagować na naruszenie prawa do dostępności.

Czytaj dalej.

Czym jest Polski Akt o Dostępności i dlaczego został uchwalony?

Europejski Akt o Dostępności, przyjęty w 2019 roku przez Unię Europejską, wyznaczył wspólne standardy dostępności dla wybranych produktów i usług. Celem tego aktu było zmniejszenie różnic w przepisach poszczególnych państw członkowskich i zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami równego dostępu do ważnych usług i produktów w całej Unii. Każde państwo członkowskie miało obowiązek wprowadzenia odpowiednich regulacji krajowych. W Polsce dokonano tego poprzez uchwalenie w kwietniu 2024 roku ustawy, którą powszechnie określa się jako Polski Akt o Dostępności.

Ustawa ta nie jest jedynie formalnym obowiązkiem wobec Unii. Jej realnym celem jest poprawa jakości życia osób z niepełnosprawnościami i zapewnienie im możliwości korzystania z produktów i usług w taki sam sposób, jak korzystają z nich osoby bez niepełnosprawności. Wprowadza także mechanizmy nadzoru i sankcji, które mają zapewnić, że przepisy nie pozostaną martwe, ale będą faktycznie stosowane.

Jakie branże i podmioty obejmuje ustawa?

Polski Akt o Dostępności dokładnie określa, kogo dotyczą jego przepisy. Jeśli chodzi o produkty, to obowiązki spoczywają na producentach, czyli na firmach, które wytwarzają dany produkt. Jeśli producent znajduje się poza granicami Polski, odpowiedzialność przejmuje importer, który wprowadza produkt na rynek polski. Dystrybutorzy, którzy sprzedają produkty w kraju, również ponoszą odpowiedzialność, choć w mniejszym zakresie. Dodatkowo ustawa przewiduje rolę tak zwanego upoważnionego przedstawiciela, czyli podmiotu, który działa w imieniu producenta w Unii Europejskiej i odpowiada za zapewnienie zgodności produktów z wymaganiami.

Produkty, których dotyczy ustawa, to przede wszystkim komputery konsumenckie i systemy operacyjne, które muszą być przygotowane do współpracy z technologiami wspomagającymi. Ustawa obejmuje także terminale płatnicze i różnego rodzaju automaty samoobsługowe, takie jak bankomaty, biletomaty czy kioski informacyjne. Kolejną grupą są urządzenia końcowe używane do świadczenia usług telekomunikacyjnych oraz do odbioru usług audiowizualnych, a także czytniki e-booków.

W przypadku usług obowiązki spoczywają na usługodawcach. Chodzi tutaj o operatorów telekomunikacyjnych, dostawców usług medialnych online, instytucje świadczące usługi bankowości detalicznej, podmioty prowadzące handel elektroniczny oraz przewoźników pasażerskich. W przypadku transportu pasażerskiego przepisy dotyczą takich elementów jak strony internetowe i aplikacje do sprzedaży biletów, informacje o podróży (w tym w czasie rzeczywistym) czy interaktywne terminale umieszczone na dworcach i lotniskach. Istotnym elementem są również usługi polegające na rozpowszechnianiu książek elektronicznych.

Warto zaznaczyć, że ustawodawca wprowadził pewne wyłączenia. Na przykład usługi świadczone przez mikroprzedsiębiorców, czyli najmniejsze firmy zatrudniające do 9 osób, zostały objęte tylko częściowo, a w niektórych przypadkach całkowicie wyłączone spod przepisów. Wyłączenia dotyczą również niektórych kategorii treści cyfrowych, takich jak mapy czy treści archiwalne, które nie są już aktualizowane.

Okresy przejściowe – kto i kiedy musi wdrożyć zmiany?

Ustawa wchodzi w życie w pełnym zakresie 28 czerwca 2025 roku. Od tego dnia wszystkie nowe produkty i usługi objęte przepisami muszą spełniać wymagania dostępności. Jednak ustawodawca przewidział przepisy przejściowe, aby umożliwić firmom i instytucjom stopniowe dostosowanie się do nowych obowiązków.

Po pierwsze, produkty, które zostały wprowadzone do obrotu przed wejściem w życie ustawy, mogą nadal być sprzedawane, nawet jeśli nie spełniają nowych wymagań. Nie oznacza to jednak, że można je wprowadzać w nieskończoność. Chodzi o to, że zapasy magazynowe można sprzedawać aż do ich wyczerpania, ale wszystkie nowe partie muszą być już zgodne z przepisami.

Po drugie, umowy o świadczenie usług zawarte przed 28 czerwca 2025 roku mogą być wykonywane do czasu ich wygaśnięcia, jednak nie dłużej niż do 28 czerwca 2030 roku. Oznacza to, że np. aplikacja bankowa, która nie spełnia wymagań dostępności, ale była objęta umową sprzed wejścia ustawy, może być utrzymywana maksymalnie przez pięć lat. Po tym terminie każda usługa musi już spełniać nowe wymogi.

Po trzecie, w przypadku terminali samoobsługowych, które zostały zainstalowane przed wejściem w życie ustawy i które nie spełniają wymagań dostępności, przewidziano bardzo długi okres przejściowy. Mogą być one używane aż do końca ich ekonomicznej użyteczności, ale nie dłużej niż przez 20 lat od momentu ich uruchomienia. To rozwiązanie wynika z wysokich kosztów wymiany takich urządzeń.

Kto sprawuje nadzór nad rynkiem?

Ustawa powołuje system nadzoru, w którym uczestniczy kilka instytucji. Centralną rolę pełni Prezes Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). To właśnie do PFRON każdy może zgłaszać zawiadomienia o braku dostępności. PFRON analizuje te zgłoszenia i przekazuje je dalej do właściwych organów nadzoru rynku.

Organami nadzoru rynku są wyspecjalizowane instytucje. Na przykład Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej odpowiada za produkty i usługi telekomunikacyjne, a także za urządzenia komputerowe i czytniki e-booków. Minister właściwy do spraw informatyzacji nadzoruje handel elektroniczny. Rzecznik Finansowy zajmuje się skargami dotyczącymi bankowości detalicznej. W transporcie drogowym rolę nadzorczą pełnią wojewódzcy inspektorzy transportu drogowego, w transporcie kolejowym – Prezes Urzędu Transportu Kolejowego, w transporcie lotniczym – Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego, a w transporcie morskim i śródlądowym – dyrektorzy urzędów morskich i dyrektor Urzędu Żeglugi Śródlądowej w Bydgoszczy.

Dzięki takiemu podziałowi kompetencji każdy obszar rynku ma swojego specjalistycznego strażnika, który ma narzędzia i wiedzę do oceny zgodności z wymaganiami dostępności.

Jak zgłaszać brak dostępności? – dwa tryby działania

Polski Akt o Dostępności przewiduje dwie główne ścieżki działania. Pierwsza to skarga konsumencka kierowana bezpośrednio do przedsiębiorcy, a druga to zawiadomienie do PFRON, które może złożyć każdy – nie tylko konsument.

Skarga konsumencka

Jeżeli jesteś konsumentem, to znaczy osobą fizyczną korzystającą z produktu czy usługi na własny użytek, możesz złożyć skargę bezpośrednio do podmiotu gospodarczego. W przypadku produktu adresatem skargi jest producent, importer lub upoważniony przedstawiciel. W przypadku usługi adresatem jest usługodawca. Jeśli skarga trafi przez pomyłkę do dystrybutora, ma on obowiązek przekazać ją właściwemu podmiotowi i powiadomić o tym konsumenta.

Skarga musi zawierać Twoje imię i nazwisko, dane kontaktowe i preferowany sposób kontaktu, wskazanie produktu lub usługi oraz wskazanie konkretnego wymagania dostępności, które nie zostało spełnione. Konieczne jest również sformułowanie żądania, czyli opisanie, czego oczekujesz – na przykład zapewnienia napisów w filmach, dostosowania interfejsu aplikacji do obsługi klawiaturą czy poprawienia kontrastu na stronie internetowej.

Skargę można złożyć na piśmie, ustnie (do protokołu lub telefonicznie) albo drogą elektroniczną, jeśli przedsiębiorca udostępnia taką możliwość. Podmiot gospodarczy ma 30 dni na odpowiedź. W wyjątkowo skomplikowanych przypadkach termin ten może zostać wydłużony do 60 dni, ale przedsiębiorca musi Cię o tym powiadomić. Jeśli nie otrzymasz odpowiedzi w terminie, Twoja skarga uznawana jest za przyjętą zgodnie z żądaniem. Po uznaniu skargi firma ma maksymalnie sześć miesięcy na realizację Twojego żądania.

Zawiadomienie do PFRON

Drugą ścieżką jest zawiadomienie o braku dostępności, które może złożyć każdy – nie tylko konsument. Może to być np. organizacja pozarządowa, badacz czy inna instytucja. W zawiadomieniu należy wskazać produkt lub usługę, opisać, które wymaganie dostępności nie zostało spełnione, i podać, który podmiot odpowiada za dany produkt lub usługę.

Zawiadomienie kieruje się do PFRON. Fundusz ma 30 dni na jego rozpatrzenie. Może samodzielnie podjąć działania kontrolne albo przekazać sprawę właściwemu organowi nadzoru rynku. Osoba zgłaszająca otrzymuje informację o tym, co dzieje się dalej z jej zgłoszeniem. Jeśli zostanie wszczęta kontrola, PFRON informuje także o dostępnych procedurach polubownego rozwiązywania sporów.

Instrukcja krok po kroku – jak zgłosić brak dostępności?

Zidentyfikuj problem. Zastanów się, które wymaganie dostępności nie zostało spełnione. Może to być np. brak napisów w filmach online, brak możliwości obsługi aplikacji z poziomu klawiatury, niedziałająca współpraca z czytnikiem ekranu, zbyt niski kontrast na stronie czy brak alternatywy głosowej w bankomacie.
Ustal adresata. Jeśli problem dotyczy produktu, zgłoś się do producenta, importera lub przedstawiciela. Jeśli problem dotyczy usługi, np. strony internetowej banku, adresatem jest usługodawca.
Przygotuj treść skargi lub zawiadomienia. Skarga musi zawierać Twoje dane osobowe i kontaktowe, wskazanie problematycznego produktu lub usługi, opis niespełnionego wymagania i żądanie zapewnienia dostępności. W zawiadomieniu do PFRON wystarczy wskazać produkt/usługę, opisać wymaganie i podać, kto odpowiada za jego dostarczenie.
Złóż dokument. W przypadku skargi możesz to zrobić pisemnie, elektronicznie lub ustnie. W przypadku zawiadomienia – pisemnie lub elektronicznie do PFRON.
Monitoruj terminy. Jeśli składasz skargę, przedsiębiorca musi odpowiedzieć w ciągu 30 dni (lub maksymalnie 60 w szczególnych przypadkach). Brak odpowiedzi oznacza uznanie skargi. W przypadku zawiadomienia PFRON ma 30 dni na reakcję i poinformowanie Cię o dalszym biegu sprawy.
Dalsze kroki. Jeśli przedsiębiorca nie uzna skargi lub nie zrealizuje żądania, możesz złożyć zawiadomienie do PFRON albo odwołać się do alternatywnych metod rozwiązywania sporów. Jeśli sprawa trafi do organu nadzoru rynku i zakończy się decyzją administracyjną, masz prawo do jej zaskarżenia w sądzie administracyjnym.